Демікпе

Негізгі фактілер

• Демікпе – балалар мен ересектерге әсер ететін негізгі жұқпалы емес аурулардың (ЖеА) және балаларда жиі кездесетін созылмалы аурулардың бірі.
• Өкпедегі кіші тыныс жолдарының қабынуы мен тарылуы демікпе белгілерін тудырады, олар жөтел, ысқырықты сырыл, ентігу және кез келген комбинацияда кеудедегі қысылу сезімі болуы мүмкін.
• 2019 жылы демікпемен ауыратындардың саны 262 миллион адамды құрады және ауру салдарынан 455 000 өлім-жітім тіркелді.
• Ингаляциялық препараттар демікпе белгілерін жеңілдетеді және демікпеге шалдыққан адамдарға қалыпты, белсенді өмір сүруге мүмкіндік береді.
• Демікпе ұстамаларын қоздыратын факторларды алып тастау демікпе белгілерін азайтуға көмектеседі.
• Демікпемен байланысты өлім-жітімнің көпшілігі табысы төмен немесе орташа елдерде кездеседі, онда демікпені анықтау және емдеу деңгейі жеткіліксіз.
• ДДҰ демікпенің диагностикасын, емін және мониторингін жақсартуға, ЖеА жаһандық ауыртпалығын азайтуға және денсаулық сақтауды жалпыға бірдей қамту жолында ілгерілеуге ұмтылады.

Жалпы ақпарат

Демікпе – кез келген жастағы адамдарға әсер етуі мүмкін созылмалы өкпе ауруы. Демікпе тыныс алу жолдарының айналасындағы бұлшықеттердің қабыну процесі мен қысылуынан туындайды, бұл тыныс алудың қиындауына әкеледі.

Демікпе белгілеріне жөтел, ысқырықты сырыл, ентігу және кеудедегі қысылу сезімі кіруі мүмкін.  Бұл белгілер жеңілден ауырға дейін өзгереді және мезгіл-мезгіл пайда болуы және басылуы мүмкін.

Демікпе ауыр жағдай болуы мүмкін, бірақ оны дұрыс емдеу арқылы бақылауда ұстауға болады. Демікпе белгілері бар адамдар дәрігерге қаралуы керек.

Әсері

Демікпені анықтау және емдеу көрсеткіштері әсіресе табысы төмен немесе орташа елдерде жеткіліксіз,

Тиісті ем қабылдамаған демікпемен ауыратын науқастарда ұйқының бұзылуы, күндізгі шаршау және төмен концентрация дамуы мүмкін. Демікпемен ауыратын науқастар мен олардың отбасы мүшелері мектепте сабақтан қалып, жұмысқа шықпауы мүмкін, бұл отбасы мен жалпы қоғам үшін қаржылық салдарға әкеледі. Егер симптомдар ауыр болса, демікпесі бар адамдарға шұғыл медициналық көмек қажет болуы мүмкін және оларды емдеу және бақылау үшін ауруханаға жатқызуға болады.  Ең ауыр жағдайларда демікпе өлімге әкелуі мүмкін.

Белгілері

Әр түрлі адамдарда демікпе белгілері әр түрлі болуы мүмкін. Кейде симптомдардың айтарлықтай нашарлауы байқалады. Бұл жағдай демікпе ұстамасы деп аталады. Симптомдар көбінесе түнде немесе жаттығу кезінде нашарлайды.

Демікпенің жиі кездесетін белгілеріне мыналар жатады:

• тұрақты жөтел, әсіресе түнде;
• дем шығарғанда, кейде дем алғанда ысқырықты сырыл;
• ентігу немесе тыныс алудың қиындауы, кейде тіпті тыныштық кезінде;
• терең тыныс алуды қиындататын кеуде қуысының қысылуы.

Кейбір жағдайларда демікпе белгілері суық тигенде немесе ауа-райының өзгеруі кезінде нашарлауы мүмкін. Басқа қоздырғыш факторлар шаң, түтін, шөп пен ағаштардың тозаңы, жануарлардың жүні мен құстардың қауырсындары, күшті иісті сабындар мен парфюмерия болуы мүмкін.

Симптомдар басқа жағдайлардан туындауы мүмкін. Демікпе белгілері бар адамдар маманның кеңесіне жүгінуі керек.

Себептері

Демікпенің даму қаупінің жоғарылауы көптеген факторлармен байланысты, аурудың басты себебін анықтау қиын болуы мүмкін.

• Демікпе ықтималдығы отбасында, әсіресе жақын туыстары — ата-аналары немесе бауырлары арасында демікпемен ауыратындар болған кезде артады.
• Демікпе басқа аллергиялық аурулардан, атап айтқанда экзема мен риниттен (қызба) зардап шегетін адамдарда жиі дамиды.
• Демікпенің таралуы урбанизация жағдайында артады, мүмкін өмір салтына байланысты көптеген факторлардың әсерінен.
• Ерте кезеңдегі бұзылулар өкпенің дамуына әсер етеді және демікпе қаупін арттыруы мүмкін. Оларға салмағының төмендігі, шала туылу, темекі түтінінің және ауаның ластануының басқа көздерінің әсері және вирустық респираторлық инфекциялар жатады.
• Сондай-ақ, демікпе қаупі қоршаған ортада болатын бірқатар аллергендер мен тітіркендіргіш заттармен, соның ішінде үй ішіндегі және атмосферадағы ауаның ластануы, үй шаңы кенелерінің, көгерудің болуы, сондай-ақ өндірістегі химиялық заттармен, пайдаланылған газдармен немесе шаңмен байланыста болған кезде артады деп болжанады.
• Артық салмақты немесе семіздікке шалдыққан балалар мен ересектерде демікпенің даму қаупі жоғары.

Емдеу

Демікпені толығымен емдеу мүмкін емес, бірақ онымен күресу үшін бірқатар емдеу әдістері бар.  Олардың ең көп тарағаны – дәрі-дәрмекті тікелей өкпеге жеткізетін ингаляторды қолдану.

Ингаляторларды қолдану демікпесі бар адамдарға ауруды бақылауда ұстауға және қалыпты, белсенді өмір сүруге көмектеседі.

Ингаляторлардың екі негізгі түрі бар:

• тыныс алу жолдарын кеңейтетін және симптомдарды жеңілдететін бронходилататорлар (мысалы, салбутамол); және
• тыныс алу жолдарындағы қабынуды азайтатын стероидтер (мысалы, беклометазон), демікпе белгілерін жеңілдетеді және ауыр демікпе ұстамалары мен өлім-жітім қаупін азайтады.

Демікпесі бар адамдарға ингаляторды күнделікті қолдану қажет болуы мүмкін. Оларды емдеу симптомдардың жиілігіне және ингаляторлардың қол жетімді түрлеріне байланысты болады.

Ингаляторды қолдану, әсіресе балалар мен төтенше жағдайлар үшін қиын болуы мүмкін. Арнайы спейсерлік құрылғыны қолдану аэрозольді ингаляторды қолдануды жеңілдетеді. Бұл дәрі-дәрмектің өкпеге тиімдірек жетуіне мүмкіндік береді. Спейсерлік құрылғы - бір жағында ауызға арналған ұшы немесе маска, ал екінші жағында ингаляторға арналған тесік бар пластикалық камера. 500 мл пластикалық бөтелкеден жасалған спейсер өнеркәсіптік өндірісте сатылатын спейсерлік құрылғылар сияқты тиімді болуы мүмкін.

Ингаляторларға қол жеткізу көптеген елдерде проблема болып табылады. 2021 жылы табысы төмен және орташа деңгейден төмен елдердің жартысында ғана демікпемен ауыратындар бронходилататорларға және осы санаттағы елдердің үштен бірінде стероидты ингаляторларға қол жеткізе алды.   

Сондай-ақ халықтың хабардарлық деңгейін арттыру және кейбір жағдайларда астмамен байланысты мифтер мен стигматизациямен күресу маңызды.

Өзіне-өзі көмектесу

Демікпемен ауыратын адамдар мен олардың отбасылары демікпенің не екенін жақсы түсіну үшін білім қажет. Бұл емдеу нұсқаларын таңдауға, қоздырғыш факторларды жоюға және үйде симптомдарды жеңілдетуге қатысты.

Демікпесі бар адамдар үшін ауыр ұстаманы болдырмау үшін симптомдардың өршуі кезінде емдеуді қалай күшейту керектігін білу маңызды. Демікпесі бар адамдарға емдеуді жақсырақ бақылауға көмектесу үшін денсаулық сақтау мамандары оларға демікпеге қарсы іс-қимыл жоспарын ұсына алады.

ДДҰ қызметі

Демікпе ДДҰ-ның ЖеА алдын алу және онымен күресу жөніндегі жаһандық іс-қимыл жоспарына, сондай-ақ Біріккен Ұлттар Ұйымының 2030 жылға дейінгі Тұрақты даму күн тәртібіне енгізілген.

ДДҰ демікпені диагностикалау мен емдеудің ауқымын кеңейту үшін бірқатар шаралар қабылдауда. 

Шектеулі ресурстар жағдайында алғашқы медициналық-санитарлық көмек деңгейінде ЖеА-мен күресуге жәрдемдесу үшін ДДҰ инфекциялық емес аурулармен (PEN) күресудің негізгі шараларының кешенін әзірледі. Ол созылмалы респираторлық ауруларды (демікпе және созылмалы обструктивті өкпе ауруы) бағалау, диагностикалау және басқару хаттамаларын, сондай-ақ темекі шегуден бас тарту және өзін-өзі күтуді қоса алғанда, салауатты өмір салты бойынша кеңес беруге қатысты модульдерді қамтиды.

Темекі түтінінің әсерін азайту демікпенің алғашқы алдын-алу үшін де, ауруды емдеу үшін де маңызды. Бұл саладағы прогреске темекіге қарсы негіздемелік конвенция, сондай-ақ MPOWER және mTobacco Cessation сияқты ДДҰ бастамалары ықпал етеді.

Демікпенің дамуының маңызды қауіп факторы ауаның ластануы болып табылады, бұл аурудың жаңа жағдайларын тудырады және бұрыннан бар ауруды нашарлатады. ДДҰ ауаның ластануы бойынша денсаулық сақтау қызметкерлеріне арналған оқу бағдарламасын әзірледі, ол осы байланысты көрсетеді және әсерді азайту және азайту бойынша практикалық нұсқауларды ұсынады. 

Созылмалы респираторлық аурулармен күрес жөніндегі Жаһандық альянс (GARD) ДДҰ-ның созылмалы респираторлық аурулардың алдын алу және бақылау жөніндегі жұмысына ықпал етеді. GARD – әлемдік қауымдастықты тыныс алу органдары ауруларының ауыртпалығынан босату мақсатын көздейтін ұлттық және халықаралық ұйымдар мен мекемелердің ерікті альянсы.