АРТЫҚ САЛМАҚ ЖӘНЕ СЕМІЗДІК: ТӘУЕКЕЛДЕР, СЕБЕПТЕРІ ЖӘНЕ КҮРЕСУ ЖОЛДАРЫ
ДДҰ мәліметтері бойынша, 2022 жылғы жағдай бойынша миллиардтан астам адам немесе планетаның әр сегізінші тұрғыны семіздікке шалдыққан, ал әлемдегі ересек халықтың 43% артық салмақ бар. 1990 жылдан бастап ересектер арасында семіздік бойынша жаһандық көрсеткіш екі еседен астам, ал балалар мен жасөспірімдер арасында 4 есе өсті.
|
Артық дене салмағы - бұл денеде артық май шөгінділерінің болуымен сипатталатын жағдай:
ДСИ 25-тен 30 дейін,
Бел шеңбері:
әйелдерде - 80-88 см,
ерлерде 94-102 см. |
Дене салмағының индексін есептеу (ИМТ):
ДСИ нормасы от 18 до 25
БШ нормасы
әйелдерде 80 см дейін,
ерлерде 94 см дейін |
Семіздік - бұл күрделі созылмалы ауру, онда майдың жиналуы денсаулыққа теріс әсер етуі мүмкін: ДСИ – 30 астам,
Бел шеңбері:
әйелдерде - 88 см. ≥
ерлерде -102 см. ≥ |
, мысал
Тәуекелдер
- жүрек-қантамыр аурулары
- 2 типті қант диабеті
- обырдың кейбір түрлері
- тірек-қимыл аппараты мен буындардағы проблемалар
- репродуктивті функцияның бұзылуы
- психологиялық бұзылулар (өзін-өзі бағалаудың төмендеуі, депрессия)
- өмір сапасының нашарлауы және өмір жасының қысқаруы
Себептері
- дұрыс тамақтанбау (40-50%)
- көп отыратын өмір салты (20-30%)
- генетикалық факторлар (10-15%)
- гормоналды және метаболикалық бұзылулар (шамамен 5-10%):
- психологиялық факторлар (шамамен 5-10%)
- әлеуметтік және мәдени факторлар (шамамен 5-7%)
Факторлардың меншікті салмағы жеке ерекшеліктерге байланысты өзгеруі мүмкін, бірақ тұтастай алғанда дұрыс тамақтанбау және физикалық белсенділіктің төмендігі үлкен үлес қосады, осыған байланысты семіздіктің негізгі себебі калорияны тұтыну мен шығыны арасындағы теңгерімсіздік деп санауға болады, яғни көп жеу - аз қозғалу!
Күрес әдістері
- Май мен қанттың көп мөлшері бар жоғары калориялы тағамдарды, өңделген тағамдардың артық мөлшерін азайтыңыз, тез көмірсуларды алып тастаңыз.
- Көкөністерге, жемістерге, жидектерге, дәнді дақылдар мен ақуыздарға көбірек мән беріңіз.
- Тамақты қалыпты мөлшерде тұтыну (порция аз мөлшелі болуы керек).
- Тамақтану режимін сақтау. Тұрақты және жиі тамақтану (4-5 рет/к) метаболикалық синдромның даму қаупін, демек, жүрек-қан тамырлары ауруларының дамуын және олардан мезгілсіз өлім қаупін төмендететіні дәлелденді.
- Дене белсенділігін арттыру (аптасына 150 мин орташа жүктеме /күніне 30 мин. аптасына 5 күн). Ашық ауада серуендеу, қозғылыс ойындар, жүзу және т. б. қолдану.
- Дене салмағы мен бел шеңберін қадағалау.
- Салмақ қосуға генетикалық бейімділік болған кезде эндокриндік жүйенің жұмысын гормоналды теңгерімсіздікке қадағалау, тәбетті бақылау, тамақтану және физикалық белсенділік режимін сақтау маңызды, өйткені олар метаболизмге әсер етеді.
- Эмоционалды жағдайды басқаруды үйрену (стресс, депрессия, мазасыздық көбінесе шамадан тыс тамақтанумен байланысты, бұл "жайлы" тағамды тұтынумен байланысты әдеттердің қалыптасуына әкеледі).
- Дұрыс ұйықтаңыз (сағат 23.00-ге дейін жатыңыз, ұйқының ұзақтығы күніне кемінде 7 сағат).
Есіңізде болсын! Семіздіктің бірнеше себептері болуы мүмкін, сондықтан алдын-алу мен емдеуде кешенді тәсіл өте маңызды.
Маңызды! Егер өз бетінше әрекет ету оң нәтиже бермесе, мамандармен кеңесу керек.